Tôi luôn giữ mãi quan điểm của mình.
Khi tôi có những bài phát biểu về tình trạng sức khỏe toàn cầu, tôi thường nói vi khuẩn là những mối nguy hiểm chúng ta cần phải loại bỏ triệt để. Và điều này dường như khá đúng khi những con vi khuẩn, như những loại vi khuẩn gây ra sốt rét và bệnh lao, đóng vai trò rất lớn khiến vô số người phải chịu những nỗi đau dài dẳng trước khi chết, khắp mọi nơi trên thế giới. Nhưng cách chúng ta quan niệm về vi khuẩn luôn đi kèm với bệnh tật và vi khuẩn về cơ bản luôn là những điều tệ hại, vẫn chỉ là một cách nhìn nhận đơn giản.
Nhờ nhà báo người Anh, Ed Yong, tôi đã hiểu thêm về vi khuẩn và bàn sâu về nhiều khía cạnh của vấn đề này. Sau khi đọc tác phẩm tiếng Anh cực kỳ thú vị I Contain Multitudes, tôi đã có cơ hội được trò chuyện trực tiếp cùng anh về quan điểm “chúng ta không nên sợ hay loại bỏ vi khuẩn, mà chúng ta phải trân trọng, ngưỡng mộ, và nghiên cứu chúng.”
Trong tác phẩm tiếng Anh I Contain Multitudes, Yong tổng hợp hàng trăm và hàng trăm những kiến thức sinh học, nhưng Yong lại không làm bạn choáng ngợp với những điều đó. Ngược lại, anh khiến những thông tin mới mẻ và đầy ngạc nhiên, thú vị từ điều này đến điều khác. I Contain Multitudes là một cuốn nhật ký sinh học tuyệt vời nhất.
Yong đã làm rõ rằng, chỉ một phần trăm nhỏ vi khuẩn cũng có thể khiến chúng ta bệnh. Và ngoài kia, có hơn 100 loại vi khuẩn có thể gây các loại bệnh truyền nhiễm cho con người. Nhưng cũng có hàng trăm loại vi khuẩn sống và sinh sôi trong hòa bình, cộng sinh bên trong chúng ta, và chủ yếu nằm bên trong ruột. Vi khuẩn này giúp chúng ta tiêu hóa thức ăn, giải các loại độc, hỗ trợ cơ thể phát triển về mặt vật lý, bảo vệ chúng ta khỏi một số căn bệnh, và thúc đẩy nhanh quá trình tiến hóa của loài người. Chúng ta hoàn toàn phụ thuộc vào những loại vi khuẩn tốt này.
Và chúng ta cũng hoàn toàn không thể tách rời khỏi chúng. Yong đã minh họa rằng con người chúng ta hầu hết đều có vi khuẩn. Thực chất, chúng ta có nhiều tế bào vi khuẩn sống bên trong cơ thể hơn là những loại tế bào khác của con người. Và kể cả khi những loại tế bào có mác “của con người”, chúng vẫn được tạo thành từ…vi khuẩn. Và ngoài những tế bào máu và tinh trùng, tất cả những tế bào của chúng ta đều được bảo vệ bởi ty thể – một loại vi khuẩn nguyên gốc phát triển từ bên trong chúng ta trở thành những loại tế bào mà về sau, chúng có thể sinh sôi nảy nở thêm nhiều loại vi khuẩn khác.
Chúng ta đã tìm hiểu quá sâu về vi khuẩn, và vô tình đã tạo nên một thế giới thù địch với cái thứ chúng ta thực sự cần đến. – Ed Yong.
Tôi cũng bắt gặp những thông tin thú vị trong tác phẩm I Contain Multitudes với tư cách làm cha mẹ. Melinda và tôi – và hầu hết những gia đình tại Mỹ và những quốc gia phát triển khác – đã bỏ qua triệt để những hoạt động có thể giúp trẻ tiếp xúc với vi khuẩn mà cả triệu năm về trước đã giúp con người phát triển hơn hệ miễn dịch của họ và tránh những căn bệnh viêm nhiễm khác. Giống như cách Yong nói, “Chúng ta đã tìm hiểu quá sâu về vi khuẩn, và vô tình đã tạo nên một thế giới thù địch với cái thứ chúng ta thực sự cần đến.”
Nó không chỉ là những viên xà phòng chống khuẩn, hoặc dung dịch rửa tay kháng khuẩn người Mỹ thường dùng. Một vấn đề lớn khác là việc sử dụng quá mức thuốc kháng sinh. Nhìn chung, những loại thuốc kháng sinh đã đóng vai trò tích cực đối với loài người. Nhưng mỗi lần chúng ta sử dụng chúng, chúng ta đang rãi bom lên hệ sinh học vi khuẩn (hay còn gọi là “microbiome”) của mình, mà không hoàn toàn gây ảnh hưởng gì đến những mầm bệnh thực sự. “Một hệ sinh học vi khuẩn giàu có, màu mỡ đóng vai trò là một lá chắn ngăn chặn những mầm bệnh,” Yong nói. “Và khi những người bạn này của chúng ta biến mất, hàng phòng ngự ấy sẽ biến mất [và] những căn bệnh nguy hiểm hơn nữa sẽ có thể đi vào những khoảng trống sinh thái chúng ta vừa tạo ra.”
Và bạn có thể hình dung, I Contain Multitudes cũng liên quan ít nhiều đến công việc của tôi tại tổ chức, đặc biệt trong lĩnh vực nghiên cứu sự phát triển của trẻ em. Yong giải thích rằng, nếu chúng ta muốn ngăn chặn việc suy dinh dưỡng, chúng ta không cần làm dịu những cơn đói và đưa vào cơ thể những vi chất dinh dưỡng. Chúng ta cũng cần phải biết lý do vì sao hệ sinh học của một số trẻ lại dễ mất cân bằng và cách để khôi phục chúng về trạng thái dinh dưỡng.
Điều này còn là một biện pháp hợp lý về mặt tài chính để giải quyết vấn đề suy dinh dưỡng. Tôi cho rằng ngành nghề nghiên cứu này cũng sẽ giúp rất nhiều những nhà nghiên cứu khám phá cách chống lại những căn bệnh khác. Một danh sách những căn bệnh rối loạn xảy ra đã được chứng minh khi mối liên kết hệ sinh học vi khuẩn bị sụp đổ, như bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, hội chứng kích thích ruột, ung thư ruột già, béo phì, tiểu đường tuýp 1, tiểu đường tuýp 2, và bệnh Parkinson. Mặc dù chúng ta không có nhiều cách tốt để điều tiết hệ sinh học vi khuẩn này chống lại bệnh tật, nhưng tôi vẫn hy vọng các nhà khoa học sẽ tìm ra. Và tôi đặc biệt hào hứng về mối liên kết với những căn bệnh thoái hóa thần kinh như Parkinson. Họ có thể phát hiện những loại bệnh này đã bắt đầu từ ruột từ nhiều thập kỷ trước, trước khi chúng ta có những triệu chứng thần kinh. Và nếu điều này là sự thật, thì ruột có thể là vị trí chính yếu để chữa trị, với rất nhiều hy vọng cho hàng triệu gia đình khắp nơi.
Một lĩnh vực khác Yong nhắc đến mà tôi thấy rất thú vị, chúng ta có thể khai thác những vi khuẩn lành tính để chống lại các loại vi khuẩn nguy hiểm. Tổ chức của chúng tôi đã hỗ trợ một vài những công trình tiên tiến để gây nhiễm một số loài muỗi với vi khuẩn rất phổ biến hiện nay mang tên Wolbachia. Vi khuẩn này sẽ khiến những con muỗi không thể lây lan căn bệnh sốt xuất huyết.
Và Yong đã nói rằng, cách này đã có một kết quả rất tích cực trong lần thử nghiệm đầu tiên, tại miền đông nước Úc. Và chỉ trong vòng bốn tháng, những con muỗi bị nhiễm Wolbachia sẽ hầu hết bị thay thế bằng những con muỗi gây ra sốt xuất huyết, và dọn dẹp căn bệnh tại nguyên một khu vực. (Tôi đã có cơ hội chứng kiến tuyệt tác này trong chuyến ghé thăm Indonesia vào năm 2014). Những kết quả các thử nghiệm mang lại đều rất lớn. Chúng tôi tin rằng Wolbachia có thể hữu hiệu để ngăn chặn sự lây lan của các loại vi khuẩn khác, như Chikungunya và Zika.
Cuối cùng thì, I Contain Multitudes là một tác phẩm rất hay và bổ ích. Yong đã thành công để mang cho bạn đọc “một cái nhìn lớn hơn về cuộc sống” và anh đã làm điều này qua những cách lý giải đơn giản và thống nhất. Anh đã bày lên bàn hệ sinh học của bên trong chúng ta với tất cả sự hỗn tạp và phức tạp của nó. Và anh đã minh chứng rằng sẽ có những cơ hội rất lớn để cải thiện sức khỏe của loài người bằng những kiến thức này.
Theo Bill Gates